کونگ فو توآ؛ چینی یا ژاپنی؟

مسئله ریشه و تاریخچه سبک کونگ فوتوآ از مسائلی است که اغلب، ذهن همراهان این سبک -به ویژه کسانی که تازه به این سبک پیوسته اند- را به خود مشغول می دارد. اغلب همراهان رده پایین و مبتدی -به خاطر ذهنیت خود- می پندارند که کونگ فوتوآ -به خاطر نام چینی سبک- باید سبکی رزمی از کشور چین باشد و یا ریشه ای چینی  داشته باشد و اکثر همراهان با سابقه و اساتید این سبک، آن را تنها حاصل کوششهای بنیانگذار این سبک ،ابراهیم میرزایی، می دانند. این نوشتار سعی در جستجوی ریشه حقیقی کونگ فوتوآ و پاسخ به چگونگی ابداع این سبک دارد.

دوستان و همراهان عزیز باید این نکته را بدانند که سبک توآ در حقیقت نه چینی و نه ایرانی است بلکه این سبک برگرفته از روشهای آموزش کاراته سنتی است و بنابراین می توان آن را شاخه ای از اکیناواته دانست. برای اثبات این مدعا به دلایل زیر توجه کنید:

الف- خطها یا کاتاها

با یک نگاه اجمالی به خطوط تکنیکی سبک توآ، می توان این نکته را دریافت که خطوط تکنیکی این سبک، کوچکترین شباهتی با فرمهای سبکهای مختلف کونگ فوی چینی ندارند. در فرمهای سبکهای چینی عموما تقارن به چشم نمی خورد. اما این تقارن به طور کامل در سبکهای کاراته سنتی بکارگرفته شده است. یعنی تکنیکهایی که توسط سمت راست بدن اجرا می شوند در مراحل بعدی اجرای کاتا، توسط سمت چپ بدن اجرا می شوند و بالعکس. این تقارن در خطوط تکنیکی توآ نیز مانند کاتاهای کاراته وجود دارد. هر خط شامل چند محور تکنیکی است و تکنیکها به اصطلاح، چپ و راست هستند. برفرض، ضربات و دفاع هایی که در محور راست باید اجرا شوند، در محور چپ، با دست یا پای مخالف اجرا می گردند. بدین صورت تکنیکها کاملا متقارن می شوند، گاه در خود محور تکنیکها به صورت چپ و راست اجرا می گردند و تنا پایان اجرای یک محور، چند دسته تکنیک به صورت متقارن اجرا می شوند.

این امر نشان می دهد که خطوط تکنیکی توآ از روی کاتاهای کاراته اقتباس شده اند. البته خطوط تکنیکی سبک توآ عموما خیلی طولانی تر از کاتاهای کاراته هستند ولی شباهت زیادی بین این دو دیده می شود. در اغلب فرمهای استاندارد ووشو دیده می شود که محورها تقارن ندارند و حتما به این صورت نیست که وقتی یک ضربه توسط یک پا اجرا شود در ادامه محور اجرای آن را با پای مخالف هم داشته باشیم.(تصاویر یک و دو)

تصویر یک- نمودار مسیر حرکت بخش اول فرم استاندارد نان چوان ووشو

تصویر دو-نمودار مسیر حرکت خط یک (آناتوا) کونگ فوتوآ

ب- مبارزه(مایانا)

در زمانهای نه چندان دور برای آموزش مبارزه در سبک توآ باید یک هنرجو سه مرحله را طی می کرد. ابتدا به وی مبارزه قراردادی و سپس مبارزه نیمه قرادادی و در انتها مبارزه آزاد آموخته می شد. این امر در کاراته سنتی نیز مصداق دارد. یعنی هنرجو ملزم به یادگیری مبارزه (کومیته) قراردادی است که در آن دفاعها و ضربات از قبل تعیین شده اند. بدین ترتیب، مبارز حس فاصله سنجی و زمانبندی خود را افزایش می دهد. سپس، هنرجو مبارزه نیمه قراردادی را فرامی گیرد -که می تواند از تعداد محدودی ضربات و دفاع های از پیش تعیین شده استفاده کند- و در انتها به فراگیری مبارزه آزاد می پردازد که در آن هنرجو مجاز به استفاده از ضربات و دفاعهایی که فراگرفته، بدون اینکه از قبل به حریف در مورد آنها تذکری دهد.

البته در حال حاضر این روش منسوخ شده است و اساتید کونگ فوتوآ خیلی زود هنرجو را وارد مرحله مبارزه آزاد می کنند ولی روش ذکر شده قبلی کاملا اقتباس از کاراته سنتی دارد. البته مبارزات آزاد توآ به صورت فول کنتاکت انجام می شود، در صورتی که در سبکهای استاندارد کاراته، مبارزه به صورت کنترلی و امتیازی است.

ج: تکنیکها و ضربات پا

ضربات دست در اکثر ورزشهای رزمی به یک صورت اجرا می شوند ولی در عین حال بین سبکهای مختلف در نحوه اجرای ضربات پا همیشه مقدار اندکی اختلاف است. در سبک توآ ضربات پا اغلب برگرفته از کاراته هستند. ضربات پا در کاراته را می توان به دو دسته اصلی ضربات کپلی (که کومی) و مفصلی (که آگه) تقسیم کرد. در سبک توآ ضربات مفصلی کلا حذف شده اند و ضربات پا تنها به صورت کپلی اجرا می شوند. چند ضربه اختصاصی نیز در این سبک وجود دارد -که اغلب کاربردی نبوده و تنها در کاتاها استفاده می شوند- درحالیکه هیچ یک از ضربات پای سبکهای چینی در این کاتاها یافت نمی شوند. مثلا برای اجرای ضربه دورانی از پشت در توآ و کاراته پا در حین چرخش بالاتنه پس از بازشدن دوباره جمع می شود ولی در ووشو پا ،پس از اجرای ضربه بازمانده و مسیر خود را تا انتها به همان صورت طی می کند. (تصویر سه)

تصویرسه-  ضربه اسایا یادکیتو در توآ یا همان اوراماواشی گری کاراته

د: اسامی

شباهت زیادی بین اسامی بکاررفته در توآ و اسامی ژاپنی وجود دارد در صورتی که غیر از خود نام "کونگ فو" هیچ نام چینی دیگری برای نام گذاری ضربات، دفاعها، نشستها و کاتاها در سبک توآ بکارگرفته نشده است. به عنوان نمونه چند مثال را ذکر می کنیم:

1-    نام خط3 در سبک توآ سوتو است و علاقمندان مکتب ذن می دانند که سوتو نام یکی از روشهای اصلی ذن ژاپنی است.

2-    کوان -که در ژاپنی به معنای معما است- نیز یکی از روشهای بکارگرفته شده در معابد ذن ژاپن است. این کوانها که توسط استاید ذن طرح شده اند به رهرو ذن کمک می کنند تا به خودشناسی و تعالی برسند و اصطلاحا به مرحله ذهنی روشن بینی (ساتوری) وارد شوند. جالب این است که کوان یا کوانا نام خط 6 در سبک توآ است و در این سبک نیز به همان معنای معما است.

3-    محوری در انتهای خط 5 وجود دارد که به آن تای ساباکی می گویند. تای ساباکی در زبان ژاپنی به معنای جابجای بدن است و این کلمه به کرات در روشهای مختلف کاراته بکاربرده می شود.

4-    ضربه هیماکیتو در سبک توآ نوعی درو سرپا است و در نزد اغلب توآکارها به نام یاش یا دیاش معروف است. این درو در حقیقت همان دی آشی بارای کاراته است که اسم آن ساده شده است و در باشگاه ها بکاربرده می شود.(تصویر چهار)

تصویر چهار- ضربه هیما کیتو در کونگ فوتوآ یا آشی بارای کاراته

5-    از دیگر اسامی کاراته که در سبک توآ خلاصه و ساده شده و بکار برده می شود کانسه تسوگری است که ضربه ای است با تیغه پا و بر روی مفصل زانوی حریف اجرا می شود. این ضربه در نزد اغلب توآکارها به نام کانسه معروف است و کاملا واضح است که این اصطلاح مخفف همان کانسه تسو گری کاراته می باشد. باید توجه داشت که هر دو ضربه کاملا مانند یکدیگر اجرا می شوند.(تصویر پنج)

تصویر پنج-ضربه هنی کیتو در سبک توآ یا کانسه تسوگری در کاراته

6-    هنرجویان سبک توآ کونگ فوکا -به معنی کسی که کونگ فو کار می کند- نامیده می شوند. این امر در کاراته نیز صادق است و کارته کا به معنی کسی که است که کاراته کار می کند. در حالیکه در روشهای چینی هنرجویان سای دی(هنرجوی مذکر) و سای مو(هنرجحوی مونث) نامیده می شوند.

7-    ضربه پایی به نام فومی کومی در سبک توآ وجود دارد که  به صورت فشاری و بر روی زانو یا ساق پای حریف اجرا می شود. ضربه ای به همین نام و با همین استیل در کاراته سنتی نیز وجود دارد.(تصویر شش)

تصویر شش- فومی کومی ضربه مشترک کونگ فوتوآ و کاراته

این شباهتها اتفاقی نبوده و نشان می دهد که این کلمات  در اصل از کاراته وارد سبک توآ شده اند ولی همانطور که گفته شد به غیر از نام سبک، هیچ کلمه ای که نشانی از چینی بودن داشته باشد در این سبک یافت نمی شود.

ه: نشستها

یکی دیگر از موارد که نشان دهنده جدایی سبک توآ از روشهای کونگ فوی چینی است عدم استفاده سبک توآ از نشستهای متداول چینی است. مثلا نشست سوارکاری (مابو) که در اغلب سبکهای چینی بکارگرفته شده است- حتی یکبار هم در کاتاهای توآ استفاده نشده است. دیگر نشستهای اصیل چینی مانند شون جی بو، یا سولی یوبو نیز در سبک توآ جایی ندارند.(تصویر هفت)

تصویر هفت- نشستهای کونگ فوی چینی از راست به چپ مابو،  سولی یوبو

در عین حال، اکثر نشستهای کاراته به همان نام ژاپنی شان در سبک توآ بکار می روند. نشستهایی مانند پاگربه ای (تصویر8) یا پا لک لکی و پاقلابی به کرات در کاتاهای توآ استفاده می شوند.

تصویر هشت- نشست پاگربه ای یا نگو آش داچی در کاراته

و: درجه بندی

درجه بندی به وسیله کمربندهای رنگی اولین بار در جودو بکارگرفته شد و دیگر سبکهای مدرن رزمی مانند کاراته و آیکیدو نیز آن را بکارگرفتند. در این سبکها درجات مبتدی کیو نام داشته و با کمربندهای رنگین و درجای استادی دان نام داشته و با کمربند سیاه نمایش داده می شوند. دانهای 10 نیز اغلب با کمربند قرمز مشخص می شوند. در سبک توآ درجه هنرجو ابتدا با شال سفید (مانند کاراته) شروع شده و با شالهای سبز، قهوه ای، سیاه و سرخ دنبال می شود. این درجه بندی شباهت زیادی با درجه بندی مرسوم در کاراته دارد. اگر کمربندهای زرد، نارنجی و آبی را در نظر نگیریم شباهت بین ترتیب رنگها در کاراته سنتی و توآ بیشتر نمایان می شود. در کونگ فوی چینی شالها اغلب برای تزیین لباس بکار می روند و برای درجه بندی رسمی کمتر از شالهای رنگی استفاده می شود.

ز: سلاح ها

سلاح های رسمی توآ عبارتند از شمشیر (ریکیما) و سای.(تصاویر نه و ده) شمشیر توآ شباهت زیادی با شمشیر سامورایی (کاتانا) دارد و مثل شمشیر سامورایی با هر دو دست گرفته می شود.(تصویر یازده)

تصویر نه- ریکیما

 

تصویر ده- سای

 

تصویر یازده- کاتانا

اگر ریشه سبک توآ به سبکهای چینی اصیل بازمی گشت باید از شمشیر پهن(دائو) یا شمشیر باریک (جیان) استفاده می کرد.(تصاویر دوازده و سیزده) کاتاهای شمشیر نیز در توآ هیچ شباهتی به فرمهای چینی ندارند. شمشیر در سبکهای چینی با یک دست گرفته می شود.

تصویر دوازده- شمشیر پهن کونگ فوی چینی

 

تصویر سیزده- شمشیر باریک کونگ فوی چینی

سای -دیگر سلاح رسمی توآ- نیز از سلاح های کاراته سنتی است و نظیر آن در هیچ یک از سبکهای چینی دیده نمی شود. استفاده رسمی از این سلاح نشان می دهد که توآ بیشتر به کاراته وابسته است تا کونگ فوی چینی.

سلاح هایی مانند نانچکو و چوب -که اغلب همراهان توآ با آنها آشنا می شوند، از سلاح های رسمی توآ نبوده و بعدها توسط علاقمندان در این سبک آموزش داده شده اند. لازم به ذکر نیست که نانچکو نیز از سلاح های کاراته سنتی می باشد.

سلاح های ویژه و اصیل چینی -مانند انواع گوناگون نیزه- به صورت رسمی جایگاهی در توآ ندارند و این خود دلیل دیگری است بر این مدعا که کاراته ریشه حقیقی کونگ فوتوآ است.(تصویر چهارده)

تصویر چهارده- یکی از انواع نیزه کونگ فوی چینی

ح: لباس

لباس سبک توآ هیچ شباهتی به لباس سبکهای چینی ندارد. در اغلب سبکهای چینی کت بر روی شلوار قرارمی گیرد در حالیکه در سبک توآ کت را در داخل شلوار قرار می دهند. در ووشو بیشتر از کفشهای سبک بدون ساق و در سبک توآ از چکمه استفاه می شود. بدون شک بلاس کونگ فوتوآ از لباس نینجاها الهام گرفته است به ویژه چکمه آن و قرارگرفته پاچه شلوار در درون چکمه.(تصویر پانزده) سبک توآ در نحوه لباس پوشیدن هیچ نشانه ای از چینی بودن بدست نمی دهد.

تصویر پانزده- از بالا به پایین لباس کونگ فوی چینی، کاراته و کونگ فوتوآ

در کتاب کاراته و ذن کاراته نیز میرزایی تنها به شرح لباس کاراته (گی کاراته) پرداخته و این خود دلیلی است بر پیوند کاراته با کاراته سنتی. حتی مشت موجود بر آرم سینه سبک توآ شباهت زیادی با آرم گوجوریو کاراته دارد.

ط: مسائل تاریخی

مهمترین دلیل برای اثبات اینکه سبک توآ از کاراته سنتی مشتق شده است بررسی تاریخچه و مسائلی است که از ابتدا در این سبک وجود داشته است. با وجود نزدیک زمانی و معاصر بودن، تاریخچه اولیه توآ در هاله ای از ابهام فرورفته و غرق در افسانه هاست.

این سبک در حدود سال 1348 شمسی پایه گذاری شد و با توجه به اینکه آقای میرزایی متولد 1318 است، در آن زمان در حدود 30 ساله بوده است. این امر کاملا محرز است که ایشان در ابتدا سبک خود را با نام کاراته یا کاراته ایران آموزش می داده است و بعدها نام سبکش را عوض کرده و آن را کونگ فو نامیده است. مهمترین دلیل برای اثبات این مدعا کتابی است که خود میرزایی تألیف کرده و نام کاراته و ذن کاراته را بر آن نهاده است. در این کتاب -که به تشریح کاراته، فلسفه و تکنیکهای آن می پردازد- تمامی اسامی به زبان ژاپنی بیان شده اند. عکسهای آقای میرزایی و دیگران در این کتاب با لباس کاراته می باشد و از لباس توآ خبری نیست.

در این کتاب در دو جا از سبکی به نام کونگ فو کاراتو نام برده شده است. بار اول در صفحه 60 کتاب که نشستهای کونگ فو را تشریح کرده است. به غیر از یکی از این نشستها -وضعیت کامیسما- هیچ کدام از این نشستها امروزه در سبک توآ بکار نمی روند. بار دوم از صفحه 124 تا 243 کتاب سات که دو کاتا از کونگ فو کاراتو به نام های ماچائو و آتادو تشریح شده اند. آتادوی معرفی شده در این کتاب هیچ شباهتی با آتادوی فعلی سبک توآ ندارد. حال، اینکه سبک کونگ فو کاراتو از کجا آمده است و جایگاه آن در فدراسیون جهانی ووشو چیست خود مسئله ای است لاینحل. به هرحال، غیر از این دو مورد- و مسائل مربوط به فلسفه و ذن و روانشناسی- خواننده در این کتاب فقط با کاراته سنتی سروکار دارد.

نکات دیگری نیز ما را به این امر که توآ بیشتر از ژاپن الهام گرفته است تا چین رهنومن می شوند. به عنوان مثال، در افساانه مهرماتورا نقل شه است که اسیما -پیام آور شهر توآ- قدم به شهر نفرتها می گذارد و به بارگاه بزرگ فرمانروای آنجا رفته و با وی و سامورایی های او به صحبت می پردازد. سامورایی -به معنای مستخدم- به افراد جنگجوی ژاپنی می گفتند و در چین سامورایی نداشته ایم، پس این افسانه هم ناظر به ژاپن است نه چین.

نظر مؤلف این است که پس از ورود فیلمهای بروس لی- هنرپیشه هونگ کونگی- در اواخر دهه چهل شمسی و بر سر زبان افتادن نام کونگ فو، بنیانگذار سبک توآ -ابراهیم میرزایی- تصمیم گرفت که از این موج برخواسته در جامعه استفاده کند و با تغییر نام سبک خود از کاراته به کونگ فو و جلب توجه جوانان سبک ابداعی خود را با نام جعلی چینی در کشور معرفی کرده و گسترش دهد. حمایتهای دستگاه سیاسی وقت و شخصیت کاریزماتیک میرزایی به کمک وی آمدند و این سبک در دهه 50 رشد چشمگیری در پایتخت و چند شهر بزرگ کشور داشت که با گشایش -به اصطلاح دانشکده تن و روان- در محل باشگاه تاج سابق و حجاب فعلی این رشد شتاب بیشتری می گیرد. پس از انقلاب به دلیل مسائل سیاسی دانشکده تن و روان تعطیل شده و میرزایی بازداشت می شود. علاقمندان پس از عدم دسترسی به میرزایی انسجام خود را از دست داده و پراکنده شدند.

در این دوره تعدادی با سختی و به صورت زیرزمینی به راه خود ادامه دادند. بعضی دیگر به ابداع سبکی سازگار با شرایط جدید پرداختند. سبکهایی مانند سبک رزم آوران محصول این دوران است. کمی بعدتر شاهد ابداع هر روزه سبکی جدید بودیم که اغلب از تلفیق توآ با یک یا چند سبک دیگر بوجود آمده بودند و بنیانگذاران این سبکها سبک خود را همواره کامل ترین، قوی ترین و بهترین سبک جهان معرفی کرده اند.

بدون نظارت سازمان تربیت بدنی، این آشفته بازار ادامه پیداکرد و جوانان زیادی را به خود مشغول داشت. این جوانان نیز پس از مدتی به تأسی از استاد خود می پرداختند و بدون داشتن سابقه چندانی در هنرهای رزمی به تأسیس سبکهای من درآوردی جدیدتری اقدام می کردند و گمراهان بیشتری را به دنبال خود می کشیدند. بهمن سبک سازی سرازیر شده بود و برای عده ای اندک پول و برای توده ای مصیب به همراه آورد.

در کونگ فوتوآیی که میرزایی ارائه کرده بود رسما تنها چند کاتا از شال قهوه ای آموزش داده شده بود اما این سوداگران دست به ساخت تکنیکهای عجیب و غریب زدند و آش شورشان را به عنوان کاتاهای شال قهوه ای و سیاه و قرمز به خورد همراهان اغفال شده دادند و تکنیکها و شالهایی که خود از داشتن آنها بی بهره بودند در معرض فروش قراردادند. سوداگران هرجا که از ارائه تکنیکهای صحیح ناتوان می شدند فی البداهه دست به ابداع تکنیکهای جدیدی می زدند تا عدم تسلط و نادانی خود را پنهان سازند.

متأسفانه با نبود فیلمهای استاندارد از کاتاها -که توسط خود میرزایی اجرا شده باشند- و نبودن تشکیلات منسجم فدراسیونی و عدم پاسخگویی مربیان و اساتید توآ به هیچ مرجع و نهاد رسمی و همچنین مخالفت دستگاه سیاسی با این سبک، این بازار مکاره هر روز گسترده تر شد و همراهان و دوستداران واقعی توآ هر روز آواز گوساله سامری تازی ای را می شنیدند که خود را خدای تکنیک و مبارزه می خواند و هر روز سوداگری تازه از راه رسیده تعدادی از جوانان را به سراب قدرت و نیروهای ماورایی رهنمون می نمود.

سوداگرانی دیگر از نبود میرزایی در جامعه استفاده کردند و با ساختن افسانه هایی درباره وی و پر و بال دادن به این افسانه ها و داد اینکه خود نیز شاگرد میرزایی بودند و میرزایی قدرتهای مافوق بشری خود را فقط و فقط به آنها داده است وارد این بازار مکاره شدند و کیسه ها اندوختند.

این افسانه ها -نظیر افسانه مبارزه میرزایی و بروس لی- و دیگر عملیات محیرالعقول پیاز داغ این آش بود و عده ای برای پنهان کردن ضعفهای فنی، علمی و شخصیتی خود به این افسانه ها دامن می زدند و این کرامات را نتیجه مستقیم آموزشها و تمرینهای سبک توآ معرفی می کردند، خود را صاحب کرامات دانسته و با دعوت از جوانان و نوجوانان می خواستند که آنها نیز بدین مدینه فاضله رزمی بپیوندند.

ادعای مهدویت از جانب میرزایی نیز نور علی نور شد و سوداگران دیگری با علم کردن این ادعا عده ای را به گمراهی کشیدند و جوانان زیادی انرژی، پول، وقت و آبروی خود را بر سر اثبات مسائلی گذاشتند که نه به دنیای رزمی ربطی داشت و دنیای ورزش. عکس العمل شدید دولت و محدودیتهای ایجاد شده فضا را برای همراهان و اساتید واقعی توآ تنگ تر کرد و این فرقه بازی رزمی همان مجال اندکی که برای فعالیت سالم ورزشی داشتند از آنان گرفت.

در اوایل دهه هفتاد شمسی با بررسی های منطقی سازمان تربیت بدنی و همت بسیاری از اساتید و همراهان توآ به تدریج این سبک از سوی سازمان ورزش به عنوان یک سبک رسمی پذیرفته شد. این دوره از فعالیت با افت و خیز فراوان تا به امروز ادامه داشته و با وجود کاستی های فراوان سعی شده تا به پیکر بی جان توآ جانی تازه دمیده شود. به دلیل نبود همدلی بین پیشکسوتان این سبک باید راه درازی طی شود تا توآ حاشیه هایش را کناربگذارد و با کوششهای همراهان و اساتید جوان و تحصیل کرده دست سوداگران رزمی از دامن این سبک کوتاه شود.

رضاکیانی موحد

شالبند مشکی و مربی درجه 3 کونگ فوتوآ